برای اینكه بتوان نهضتی را الگوی دیگر نهضت ها قرار داد باید ابتدا ماهیت آن نهضت را به صورت كامل شناخت، حال برای اینكه ما ثابت كنیم كه نهضت حسینی الگوی بیداری اسلامی می باشد قصد داریم تا در چند پست آینده شما را با ماهیت نهضت حضرت سید الشهدا (ع) از زبان علامه شهید استاد مطهری آشنا نماییم.
چهار مرحله قیام
پس از تامل كامل در مدارك تاریخى چنین معلوم مى شود كه قیام امام با تهاجم دستگاه حكومت شروع شده و در چهار مرحله مختلف انجام یافته است :
1- از وقتى كه آن حضرت از مدینه به مكه هجرت فرمود تا وقتى كه به تصمیم ماندن در مكه باقى بود.
2- از وقتى كه تصمیم گرفت به كوفه برود تا وقتى كه با حر بن یزید ریاحى برخورد كرد.
3- از برخورد با حر بن یزید ریاحى تا شروع جنگ
4- مرحله جنگ (1)
ماهیت نظام حسینى
یكى از مسائل در مورد نهضت امام حسین علیه السلام این است كه ماهیت این نهضت چه بوده است ؟ چون نهضت ها هم مانند پدیده هاى طبیعى ، ماهیت هاى مختلف دارند. اشیاء و پدیده هاى طبیعى ، از معدنى ها گرفته تا گیاهان و انواع حیوانات ، هر كدام ماهیتى طبیعى و وضع بالخصوصى دارند. نهضت ها و قیام هاى اجتماعى عم این چنینند.
یك شى ء را اگر بخواهیم بشناسیم ؛ یا به علل فاعلى آن مى شناسیم ، یا به علل غایى آن (كه امروز شناخت به علل غایى را چندان قبول ندارند)، یا به علل مادى آن یعنى اجزاء و عناصر تشكیل دهنده آن ، و یا به علت صورى آن ، یعنى به وضع و شكل و خصوصیتى كه در مجموع پیدا كرده است . اگر یك نهضت را هم بخواهیم بشناسیم ، ماهیتش را بخواهیم به دست آوریم ، ابتدا باید علل و موجباتى را كه به این نهضت منتهى شده است بشناسیم . تا آنها را نشناسیم ماهیت این نهضت را نمى شناسیم (شناخت علل فاعلى). بعد باید علل غایى آنرا بشناسیم . یعنى این نهضت چه هدفى دارد؟ اولا هدف دارد یا هدف ندارد و اگر هدف دارد چه هدفهایى دارد؟ سوم باید عناصر و محتواى این نهضت را بشناسیم كه در این نهضت چه كارهایى ، چه عملیاتى صورت گرفته است ؟ و چهارم باید ببینیم این عملیاتى كه صورت گرفته است ، مجموعا چه شكلى پیدا كرده است؟ (2)
.jpg)
ماهیت هاى گوناگون قیام حسین (ع(
در انقلاب امام حسین ، در درجه اول باید بدانیم كه انقلاب آگاهانه است ، هم از ناحیه خودش و هم از ناحیه اهل بیت و یارانش . انفجار نیست .
انقلاب آگاهانه مى تواند ماهیت هاى مختلف داشته باشد. اتفاقا در قضایاى امام حسین عوامل زیادى مؤ ثر بودند كه این عوامل سبب شده است كه نهضت امام حسین یك نهضت چند ماهیتى باشد نه تك ماهیتى . یكى از تفاوتهایى كه میان پدیده هاى اجتماعى و پدیده هاى طبیعى هست این است كه پدیده طبیعى باید تك ماهیتى باشد، نمى تواند چند ماهیتى باشد، یك ف در آن واحد نمى تواند كه هم ماهیت طلا داشته باشد و هم ماهیت مس را.ولى پدیده هاى اجتماعى ، مى توانند در آن واحد چند ماهیتى باشند (3)
ماهیت هاى قیام گوناگون حسینى
پدیده اجتماعى مى تواند چند ماهیتى باشد اتفاقا قیام امام حسین از آن پدیده هاى چند ماهیتى است ، چون عوامل مختلف در آن اثر داشته است ، مثلا یك نهضت مى تواند ماهیت عكس العملى داشته باشد، یعنى صرفا عكس العمل باشد؛ مى تواند ماهیت عكس العمل داشته باشد، یعنى صرفا عكس العمل باشد؛ مى تواند ماهیت آغازگرى داشته باشد. اگر یك نهضت ماهیت عكس العملى داشته باشد، میتواند یك عكس العمل منفى باشد در مقابل یك جریان ، و مى تواند یك عكس العمل مثبت باشد در مقابل جریان دیگر. همه اینها در نهضت امام حسین وجود دارد. این است كه این نهضت ، یك نهضت چند ماهیتى شده است (4)
نهضت انفجارى یا آگاهانه؟
یكى از مسائلى كه در مورد نهضت امام حسین علیه السلام مطرح است این است كه آیا این قیام و نهضت از نوع یك انفجار بود؟ از نوع یك عمل ناآگاهانه و حساب نشده بود؟ نظیر اینكه به دیگرى حرارت بدهند، آبى كه در آن هست تبدیل به بخار بشود، منافذ هم بسته باشد، بالاخره منفجر خواهد شد. و نظیر انفجارهایى كه براى افراد انسان پیدا مى شود كه انسان در شرایطى قرار مى گیرد (حالا یا به علتى كه همان جا پیدا مى شود یا به علل گذشته ، یك درون پر از عقده و ناراحتى دارد) كه در حالى كه هرگز نمى خواهد فلان حرف را بزند، ولى یك مرتبه مى بینید ناراحت و عصبانى مى شود و از دهانش هر جه كه حتى دلش هم نمى خواهد بیرون بیاید، بیرون مى آرد. این را مى گویند انفجار. بسیارى از قیامها انفجار است .
یكى از جاهایى كه در آن ، راه مكتب اسلام با راه مكاتب مادى امروز فرق میكند، این است كه مكاتب مادى امروز روى اصول خاص دیالكتیكى مى گویند تضادها را تشدید بكنید، ناراحتى ها را زیاد بكنید، شكافها را هر چه مى توانید عمیق تر بكنید، حتى با اصلاحات واقعى مخالفت كنید براى اینكه جامعه را به انقلاب به معنى انفجار (نه انقلاب آگاهانه ) بكشانید. اسلام به انقلاب انفجارى یك ذره معتقد نیست . اسلام ، انقلابش هم انقلاب صد در صد آگاهانه و از روى تصمیم و كمال آگاهى و انتخاب است (5)
پی نوشتها:
1- حماسه حسینى ، ج 3، ص 410.
2- حماسه حسینى ، ج 2، ص 261.
3- حماسه حسینى ، ج 2، ص 265.
4- حماسه حسینى ، ج 2، ص 266.
5- حماسه حسینى ، ج 2، ص 262.
منبع: كتاب امام حسین (ع) از زبان شهید مطهرى
كه ,، ,نهضت ,مى ,ماهیت ,یك ,امام حسین ,این نهضت ,است كه ,پدیده هاى ,یا به ,العملى داشته باشد،
درباره این سایت