برای اینكه بتوان نهضتی را الگوی دیگر نهضت ها قرار داد باید ابتدا ماهیت آن نهضت را به صورت كامل شناخت، حال برای اینكه ما ثابت كنیم كه نهضت حسینی الگوی بیداری اسلامی می باشد قصد داریم تا در چند پست آینده شما را با ماهیت نهضت حضرت سید الشهدا (ع) از زبان علامه شهید استاد مطهری آشنا نماییم.
ماهیت قیام حسینى
حادثه عاشورا چه نوع حادثه اى است و از چه مقوله است ؟ آیا از نظر اجتماعى یك انفجار بدون هدف بود، مانند بسیارى از انفجارها كه در اثر فشار ظلم و تشدید سختگیرى ها رخ مى دهد احیانا به وضع موجود كمك مى كند، و یا یك تصمیم آگاهانه و هوشیارانه نسبت به اوضاع و احوال موجود نسبت به آثار و نتایج این حركت بود؟ و در صورت دوم آیا یك قیام و نهضت و انقلاب مقدس بود یا دفاع ؟ آیا كارى بود كه از طرف امام شروع شد و حكومت وقت مى خواست آن را سركوب كند، و یا او از طرف حكومت وقت مورد قرار گرفت و او به جاى سكوت و تسلیم ، شرافتمندانه از خود دفاع كرد؟ و عبارت دیگر آیا چیزى از سنخ تقوا در جامعه بود و مظهر یك تقواى بزرگ در حد دادن جان بود، یا مظهر یك احساس و عصیان و قیام مقدس ؟ آیا از نوع حفظ و اثبات خود بود یا از نوع نفى و انكار جبهه مخالف (1)
بنابراین فرض اول ناچار اهدافى داشت اجتماعى و اصولى ؛ و بنابر فرض دوم هدفش جز حفظ شرف و حیثیت انسانى خود نبود؛ و بنابر این كه از نوع انقلاب و قیام ابتدایى بود، آیا مبناى این انقلاب صرفا دعوت مردم كوفه بود كه اگر مردم كوفه دعوت نمى كردند قیام نمى كرد (و قهرا پس از اطلاع از عقب نشینى مردم كوفه در صدد كنار آمدن و سكوت بود) یا مبناى دیگرى جز دعوت مردم كوفه داشت و فرضا مردم كوفه دعوت نمى كردند، او در صدد اعتراض و مخالفت بود هر چند به قیمت جانش تمام شود؟ (2)
نمایشگاه كربلا
درزمان ما معمول است كه كشورها نمایشگاه صنایع درست مى كنند و گاهى نمایشگاه جهانى از همه كشورهاى دنیا درست مى كنند. ظاهرا در هر شصت سال یك بار تمام دنیا یك نمایشگاه ترتیب مى دهند. گویند: برج ایفل یادگار یك نمایشگاهى است كه در شصت و اند سال پیش ساخته شده . در سه چهار سال پیش نیز نمایشگاهى در بروكسل ترتیب دادند كه از همه كشورهاى شرق و غرب در آن جا جمع شده بودند و مردم از همه دنیا به آنجا رفتند. منظور از این نمایشگاه نشان دادن محصولات فكرى و عملى بشر است . در آنجا انسان عظمت فكر و فعالیت و مقدار هنرنمایى بشر را مى فهمد. در آنجا همه چیز را مى آورند از سوزن تا نمونه كارخانه هاى عظیم .
.jpg)
صحنه كربلا را مى توان تشبیه كرد به یك نمایشگاه ، ولى نه نمایشگاه علم و صنعت ، بلكه نمایشگاه معنویت و معرفت . در این نمایشگاه ، انسان مى تواند به عظمت قدرت اخلاقى و روحى و معنوى بشر پى برد و بفهمد تا چه اندازه بشر با گذشت و فداكار و آزاد مرد و خدا پرست و حق خواه و حق
پرست مى شود، معانى صبر و رضا و تسلیم و شجاعت و مروت و كرم و بزرگوارى تا چه اندازه قدرت ظهور و بروز دارد.
معمولا اهل منبر وقتى كه مى خواهد قضیه كربلا را بزرگ كنند جنبه فاجعه و ظلم و ستمها را بزرگ مى كنند، در جستجوى پیدا كردن و حتى جعل كردن فاجعه هایى هستند، با بیان هاى مختلف و تشبیهات و مجسم ساختن ها جنبه فاجعه بودن را تقویت مى كنند و حال آنكه ما باید از خود بپرسیم بزرگى حادثه كربلا از چه نظر است ؟ آیا از نظر فجیع بودنم است ؟ قطعا این فاجعه ، فاجعه كم نظیرى است ، چنانكه ابو ریحان بیرونى در الاثار الباقیه به نقل نفس المهموم گفته و همچنین دیگران ، ولى فاجعه عظیم و شاید عظیم تر از این در دنیا زیاد بوده . خود فاجعه مدینه كمتر از فاجعه كربلا نبوده . عظمت مطلب از لحاظ سید الشهداء و یاران آن حضرت است نه از لحاظ ابن زیاد و ابن سعد و اتباع و اشیاع آنها، عظمت سعادت است نه عظمت شقاوت . كربلا بیش از آن اندازه كه نمایشگاه شقاوت و بدى و ظهور پلیدى بشر باشد، نمایشگاه ت و معنویت و اخلاقى عالى و انسانیت است ، ولى اهل منبر كمتر به آن جنبه توجه دارند؛ و به عبارت دیگر در این قضیه از آن جنبه باید نگاه كرد كه ابا عبدالله و ابا الفضل و زینب قهرمان داستانند نه از آن جهت كه شمر و سنان قهرمان داستانند (3)
نمایشگاه آخرتى
حادثه كربلا خودش یك نمایش از سربازان اسلام است ، اما نه نمایشى كه صرفا نمایش یعنى صورت سازى باشد، آدمكهایى درست بكنند و صورتى بسازند، ولى در واقع حقیقت نداشته باشد. مثلا فرض كنید آیه : ان الله اشترى من المؤ منین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه در حادثه كربلا، خودش را در عمل نشان مى دهد (4)
دو صفحه كربلا
حادثه عاشورا و تاریخچه كربلا دو صفحه دارد، یك صفحه سفید و نورانى و یك صفحه تاریك ، سیاه و ظلمانى كه هر دو صفحه اش یا بى نظیر است و یا كم نظیر. اما صفحه سیاه و تاریكش از آن نظر سیاه و تاریك است كه در آن فقط جنایت بى نظیر و یا كم نظیر مى بینیم (5)
رثاء براى نورانى ترین صفحه تاریخ
اگر صفحه نورانى تاریخ حسینى را ما خواندیم ، آن وقت از جنبه دثائش مى توانیم استفاده بكنیم و گرنه بیهوده است . خیال مى كنیم حسین بن على در آن دنیا منتظر است كه مردم برایش دلسوزى كنند یا العیاذ بالله حضرت زهرا (س ) بعد از هزار و سیصد سال ، آن هم در جوار رحمت الهى ، منتظر است كه چهار تا آدم فكسنى براى او گریه بكنند تا تسلى خاطر پیدا كند (6)
برداشتهاى عاشورا
ما مى بینیم در طول تاریخ ، برداشتها از حادثه كربلا خیلى متفاوت بوده است . قبلا اشاره كردم كه مثلا برداشت دعبل خزاعى از شعراى معاصر حضرت رضا علیه السلام ، برداشت كمیت اسدى از شعراى معاصر امام سجاد و امام باقر علیه السلام با برداشت مثلا محتشم كاشانى یا سامانى و یا صفى علیشاه متفاوت است ، آنها یك جور برداشت كرده اند، محتشم جود دیگرى برداشت كرده است ، سامانى جور دیگرى برداشت دارد، صفى علیشاه طور دیگرى و اقبال لاهورى به گونه اى دیگر.این چگونه است ؟ به نظر من همه اینها، برداشتهاى صحیح است (البته برداشتهاى غلط هم وجود دارد، با برداشت هاى غلط كارى نداریم ) ولى ناقص است ، صحیح است ولى كامل نیست صحیح است یعنى غلط و دروغ نیست ، ولى یك جنبه آن است .(7)
نوع نگرش ها بر عاشورا
برداشت امثال دعبل خزاعى از نهضت ابا عبدالله ، به تناسب زمان ، فقط جنبه هاى پرخاشگرى آن است . برداشت محتشم كاشانى جنبه هاى تاءثیر آمیز، وقت آور و گریه آور است . برداشت عمان سامانى یا صفى علیشاه از این نهضت ، برداشتهاى عرفانى ، عشق الهى ، محبت الهى و پاكبازى در راه حق است كه اساسى ترین جنبه هاى قیام حسینى جنبه پاكبازى او در راه حق است . همه این برداشتها درست است ، ولى به عنوان یكى از جنبه ها، او كه از جنبه حماسى گفته ، او كه از جنبه اخلاقى گفته است ، او كه از جنبه پند و اندرز گفته است ، همه درست گفته اند، ولى برداشت هر یك ، از یك جنبه و عضو این نهضت است نه از تمام اندام آن (8)
تجسم اسلام راستین
قرآن كریم در عین اینكه شعر نیست آهنگ پذیر است ، آن هم آهنگ هاى مختلف ، آن هم هر آهنگى متناسب با آیاتى و متناسب با معانى آن آیات - آن چنان كه طه حسین در مرآه الاسلام (آئینه اسلام ، ترجمه مرحوم آیتى ) بیان كرده است - جریان حادثه كربلا نیز شبیه پذیر یعنى نمایش پذیر است و سوژه فراوان دارد و با اینكه یك حادثه واقعى و طبیعى است ، آنچنان صورت گرفته كه گویى خواسته اند با آن یك نمایشنامه تهیه كنند.
اكنون مى گوییم این پرسوژه بودن و شبیه پذیر بودن معلول یك چیز دیگر است و آن این است كه گویى در حادثه كربلا بنا بوده است كه اسلام در همه ابعادش و همه جنبه هایش تجلى كند و به عبارت دیگر عملا و واقعه - نه ظاهرا و براى تماشاى دیگران - تجسم داده شود و به مرحله عمل در آید (9)
پستى در حق امام حسین (ع (
روضه اى را كه مرحوم عالم بزرگوار دوست بسیار بسیار عزیز و گرانبهاى ما و شما نارمكى ها كه حدود ده سال پیش از دست ما رفت ، مرحوم آیتى رضوان الله تعالى علیه شنیدم یا در كتابش خواندم به یاد مى آید. این مرد مى گفت : جنگ كربلا با یك تیر شروع شد و با یك تیر خاتمه یافت . با تیرى كه عمر سعد انداخت شروع شد. آیا مى دانید با چه تیرى خاتمه پیدا كرد، یعنى از جنبه دو طرفى خارج شد و بعد از آن یك طرفه شد؟ ابا عبدالله در وسط صحنه ایستاده بود، پس از آنكه كروفرهاى زیادى كرده و خسته شده بود. ناگهان سنگى به پیشانى مباركش اصابت كرد، پیراهنش را بالا زد تا خون را از جبینش پاك كند كه در همان حال تیز زهر آلود و سه شعبه اى به سینه مباركش وارد شد. كار مبارزه حسین علیه السلام در آنجا پایان یافت . و دیدند حسین علیه السلام دیگر شعار جنگى نمى دهد و مخاطب او فقط حوایش است : بسم الله و بالله وعلى مله رسول الله
غرض این است كه اولین تیرى كه رها شد، به وسیله عمر سعد بود. بعد هم دیگر تیر مانند باران به طرف اصحاب ابا عبدالله آمد. اینها هم مردانگى كردند؛ یك پا را خواباندند روى زمین و پاى دیگر را بلند كردند و هر چه تیر در چله كمان داشتند انداختند و تعداد زیادى از دشمن را به خاك افكندند. عده اى از اصحاب ابا عبدالله در این تیر اندازى عمومى شهید شدند. بعد جنگ تن به تن شروع شد كه احتیاج به زمان داشت . دو طرف حاضر شدند براى جنگ تن به تن . مردى از اصحاب ابا عبدالله مى رفت ، از آنها هم مى آمدند و در همه موارد هم آن روح ایمان پیروز مى شد و گاهى پنج نفر، ده نفر را از میان مى برد (10)
پی نوشتها:
1- بلكه مى توان گفت سه نوع ماهیت مى توان فرض كرد: ماهیت تقوایى ، ماهیت هجومى و قیامى ، و ماهیت پاسخگویى به نداى مقدس ، كه ماهیت تعاونى دارد.
2- حماسه حسینى ، ج 3، ص 173.
3- حماسه حسینى ، ج 3، ص 73.
4- حماسه حسینى ، ج 1، ص 293.
5- حماسه حسینى ، ج 1، ص 121.
6- حماسه حسینى ، ج 1، ص 127و128.
7- حماسه حسینى ، ج 1، ص 292.
8- حماسه حسینى ، ج 1، ص 293.
9- حماسه حسینى ، ج 3، ص 344.
10- گفتارهاى معنوى ، ص 275و276.
منبع: كتاب امام حسین (ع) از زبان شهید مطهرى
، ,كه ,مى ,یك ,جنبه ,نمایشگاه ,است ، ,است كه ,حماسه حسینى ,حسینى ، ,، ج
درباره این سایت